Το Πορτραίτο του Αστρολόγου στο Μύθο του Αισώπου.

"Να δει τ’ αστέρια έβγαινε 

τις νύχτες ο αστρολόγος

κι ο ουρανός τα μάτια του τραβούσε 

κι όχι ο δρόμος."

~Ο Αστρολόγος,  Μύθοι του Αισώπου,  

[έμμετρη απόδοση Ι.Ν. Κυριαζής]

Η εικόνα ενός αστρολόγου που αιθεροβατεί και αναζητά να βρει τις αλήθειες στα άστρα με αποτέλεσμα να χάνει την ουσία των πραγμάτων που τον περιβάλλουν υπάρχει στις αφηγήσεις του αρχαίου Ελληνικού κόσμου. Ο Αστρολόγος που έπεσε μέσα στο πηγάδι, επειδή ακριβώς είχε τα μάτια του μονίμως καρφωμένα στον ουρανό αφορά σε μία ιστορία που συνδέεται με τον προ-σωκρατικό φιλόσοφο Θαλή το Μιλήσιο. Πρόκειται για μία ανέκδοτη ιστορία που με το πέρασμα του χρόνου ενσωματώθηκε στους μύθους του Αισώπου, και αναβίωσε αργότερα στην Ευρώπη μέσα από τη λογοτεχνία το 16ο-17ο αιώνα, όταν η αστρολογία αμφισβητήθηκε έντονα από το επιστημονικό κατεστημένο της εποχής.
Ο Μύθος του Αστρολόγου

Ο μύθος του Αισώπου με τιτλο "Ο Αστρολόγος" έχει ως εξής: Ένας αστρολόγος συνήθιζε να περπατάει κάθε νύχτα και να μελετάει τ' άστρα. Μία νύχτα και ενώ όλη του η προσοχή ήταν στραμμένη στον ουρανό, έπεσε μέσα σε ένα πηγάδι. Κάποιος περαστικός άκουσε τις κραυγές του, έτρεξε προς το μέρος του και του λέει: "Για ποιο λόγο προσπαθείς να εξηγήσεις τα μυστήρια των ουρανών, ενώ περιφρονείς την καθημερινότητα που βρίσκεται μπροστά στα πόδια σου;" Και το δίδαγμα της ιστορίας είναι ότι είναι στα αλήθεια παράξενο πως όσοι φέρονται αλαζονικά, δεν μπορούν να κάνουν αυτά που είναι καθημερινά για τους ανθρώπους. 

Ο Θαλής και το Πηγάδι

Ο μύθος αυτός έχει αρχικά δύο επίπεδα ερμηνείας: ένα σκωπτικό και ένα φιλοσοφικό.  Εμπεριέχει κατά τη γνώμη μου ένα επίπλαστο ουσιαστικά δίλημμα που κυριάρχησε στη φιλοσοφία του Δυτικού πολιτισμού: ενεργή συμμετοχή στον καθημερινό και συμβατικό κόσμο των αισθήσεων και της ύλης, σε αντιδιαστολή με την ενασχόληση με θέματα πιο "λεπτής και εκλεπτυσμένης υφής", πνευματικότητας και προσωπικής αναζήτησης. Την παράδοση αυτή εκτός από το μύθο του Αστρολόγου, τη συναντάμε και στο διάλογο του Πλάτωνα, Θεαίτητος. Εκεί ο Θαλής, παραδοσιακά ο πρώτος φιλόσοφος της Δύσης παρουσιάζεται να έχει το βλέμμα του μονίμως στραμμένο στους ουρανούς γεμάτος θαυμασμό. Περιφρονώντας όλα τα καθημερινά και τις άξεστες ενασχολήσεις των συμπολιτών του, έπεσε κάποια στιγμή μέσα σε ένα πηγάδι. Στο σημείο του συμβάντος φθάνει μία δούλη από τη Θράκη, η οποία τον κοροϊδεύει και τον περιγελά για την ανοησία του. Έτσι από τη μία πλευρά παρατηρείται μία περιπαιχτική διάθεση, "τι να την κάνεις τη φιλοσοφία και τις υψηλές αναζητήσεις, όταν καταλήγεις στον πάτο ενός πηγαδιού;" Από την άλλη πλευρά, τίθεται ένας πιο φιλοσοφικός προβληματισμός: η πεζή καθημερινότητα και η ανάγκη ενασχόλησης με αυτή παρουσιάζονται σαν εμπόδια για εκείνους τους ευγενείς στο πνεύμα που αναζητούν τη σοφία και την αλήθεια.

Το γεγονός ότι ο Πλάτωνας βάζει το Σωκράτη στο διάλογο να αφηγείται το επεισόδιο αυτό με την πτώση στο πηγάδι έχει από μόνο του ιδιαίτερη αξία. Ο Σωκράτης συγκρίνει την ιστορία του Θαλή με τα δεινά που τραβάει κάθε φιλόσοφος που αναζητά να ανακαλύψει την πραγματική φύση του Όλου, έξω και μακρυά από αυτόν, αλλά που αποτυγχάνει παταγωδώς να διαχειριστεί τα όσα απέχουν σε απόσταση τόση όσο φθάνει το χέρι του.
Η "πτώση" του αστρολόγου στο 16ο αιώνα και αργότερα

Έως περίπου τις αρχές του 17ου αιώνα η αστρολογία συνυπάρχει με την επιστήμη εφόσον η εφαρμογή και άσκηση της αστρολογίας απαιτεί άριστη γνώση μαθηματικών και αστρονομίας. Η επίδραση των άστρων δεν αμφισβητείται ουσιαστικά από το επιστημονικό κατεστημένο αφού την ασκούν εκείνοι που έχουν την κατάλληλη επιστημονική κατάρτηση. Με το πέρασμα του χρόνου όμως παρατηρείται και μία αντίστοιχη μετάβαση στη σκέψη, όπου η αστρολογία είναι πλέον ασυμβίβαστη με αυτό που θεωρείται αυθεντική επιστήμη. Μέσα από αυτό το πρίσμα εμφανίζονται μία σειρά από ιστορίες μαζί με αντίστοιχες εικονογραφήσεις που αναπαράγουν το πορτραίτο του αιθεροβάμονος αστρολόγου και χρησιμοποιούνται σαν ένα μέσο καλλιτεχνικής πολεμικής εναντίον της αστρολογίας, κάτι που επιβεβαιώνει με τη σειρά του ότι ο μύθος του Αισώπου ήταν γνωστός στους επιστημονικούς κύκλους.

Ένα από τα πρώτα εικονογραφικά παραδείγματα εμφανίζεται στα μέσα του 16ου αιώνα: ένας αστρολόγος έχοντας καρφωμένο το βλέμμα του και δείχνοντας στον ουρανό το βράδυ λίγο πριν σκοντάψει σε έναν τετράγωνο λίθο [εικόνα πάνω αριστερά]. Σε άλλα παραδείγματα η εικόνα του αστρολόγου που πέφτει συνοδεύεται με φιλοσοφικά ερωτήματα, όπως "πώς μπορείς να γνωρίσεις τον κόσμο, αν πρώτα δεν γνωρίσεις τον εαυτό σου;" Η πιο γνωστή αναφορά στην ιστορία του σκουντούφλη αστρολόγου βρίσκεται στο έργο του Γάλλου ποιητή Ζαν ντε Λα Φονταίν, σε ένα συγκεκριμένο ποίημα που φέρει τον τίτλο "Ο Αστρολόγος που σκόνταψε". Το πρώτο τετράστιχο είναι ως εξής: "Ένας αστρολόγος κάποτε έπεσε χωρίς να σταματήσει μέσα σε ένα πηγάδι. Και ακούστηκε μία κραυγή, "φτωχό μου κορόιδο, πώς υποστηρίζεις ότι διαβάζεις τον ουρανό, εσύ που δεν μπορείς να κρατήσεις τα μάτια σου εκεί που βρίσκονται τα πόδια σου;"  

Η Αντίληψη της πραγματικότητας, ο "συνήθης ύποπτος"

Τι είναι παρουσία; Αυτή η ερώτηση θεωρώ ότι είναι και η κεντρική ιδέα του μύθου όποιου πέφτει στο πηγάδι. Είναι άραγε τα πηγάδια τόσο δυσάρεστο μέρος; Όχι απαραίτητα. Το να βρίσκεται κάποιος στο "εδώ και τώρα" είναι ίσως το πιο σημαντικό κομμάτι αυτής της ιστορίας, είτε βρίσκεσαι έξω από το πηγάδι, είτε βρίσκεσαι μέσα στο πηγάδι. Η ιστορία διδάσκει πολύ εύστοχα αυτό που ονομάζεται διαρκής συνειδητοποίηση. Αυτό που κάνει τόσο διαφορετική τη θέση μας εντός ή εκτός του "πηγαδιού" δεν είναι ούτε η διαφορά ύψους, ούτε η διαφορά θερμοκρασίας και φωτός. Είναι η διάθεση του να είσαι παρών ή παρούσα. 

Χρειάζεται έτσι κάθε φορά που κοιτάς τον ουρανό ή ακόμα και το πηγάδι να γίνεται από συνειδητή επιλογή. Αυτή η επιλογή είναι πραγματικά ουσιώδης, ακόμα και όταν βρεθείς στον πάτο ενός πηγαδιού. Γιατί; Γιατί και μέσα από τον πάτο του πηγαδιού, από το κέντρο της ύπαρξής σου ο Ουρανός θα συνεχίσει να σου τραβάει τα μάτια, αρκεί να έχεις τη θέληση να ορίσεις εσύ ποια είναι η προσωπική σου αντίληψη για τα πράγματα, και όχι αυτά που φαίνονται μέσα από το άνοιγμα του πηγαδιού.

Το "πηγάδι της Αστρολογίας"

Το δίλημμα σε αυτό το μύθο δεν είναι τόσο θέμα να βρίσκεσαι εδώ ή αλλού, να σε απασχολεί η πραγματικότητα ή να σε απασχολούν πιο φιλοσοφημένα αντικείμενα. Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται καν για δίλημμα. Πρόκειται για το πώς μπορείς να είσαι συνειδητά παρών/ούσα σε μέρη που δεν θες να βρίσκεσαι γιατί δεν έμαθες πότε πώς να ζεις μέσα σε αυτά και τα αποφεύγεις. Ένας, λοιπόν από τους ρόλους της Αστρολογίας, μια και μιλάμε για "βόλτες κοιτώντας ψηλά τον ουρανό"--και εν προκειμένω ένα γενέθλιο αστρολογικό χάρτη--είναι να μας βοηθήσει να ξανα-αναπτύξουμε ή να θυμηθούμε την ικανότητα να είμαστε παρόντες, να είμαστε ξανά εκεί μέσα στο κέντρο μας, μέσα στο χάρτη μας. 

Εδώ η πτώση στο πηγάδι είναι αναπόφευκτη, αλλά και πάλι είναι θέμα οπτικής, πώς αντιλαμβάνεσαι αυτό το πηγάδι. Μπορεί να αποτελέσει απλά μία μαύρη τρύπα, ένα κενό παρουσίας, ένα κομμάτι που λείπει, και που φυσικά για αυτό δε φταίει κανείς άλλος από Εκείνον που έκανε το Σύμπαν τόσο όμορφο, ώστε να μας τραβάει τα μάτια ο Ουρανός και όχι ο δρόμος. Μόνη λύση, η αντίδραση, κατηγορούμε τα άστρα και η πρόσβαση στο πραγματικό μας εαυτό μπαίνει στη σκιά, για να ακολουθήσει την ανάδρομη πορεία έως ότου συναντήσει την πτώση στο επόμενο πηγάδι, μένοντας εκεί παγιδευμένοι. 

Υπάρχει όμως και η άλλη οπτική, αυτή που το πηγάδι μπορεί να γίνει το καλύτερο αστρο-εσωτερικό παρατηρητήριο. Η αναζήτηση στην ερώτηση "ποιος/α είμαι εγώ" ή διαφορετικά "ποια είναι η παρουσία μου;" είναι απαραίτητο να γίνει και να απαντηθεί τόσο έξω, όσο και μέσα από το πηγάδι. Η Αστρολογία έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να σου εξηγήσει την ουράνια μηχανική της έξω από το πηγάδι, καθώς τα άστρα καθρεφτίζονται μέσα στο νερό του πηγαδιού. Η "αστρολογική αποδόμηση" ενός χάρτη μπορεί να είναι όσο ρεαλιστική γίνεται, αλλά δεν τελειώνει σε αυτό. Ίσα ίσα, από εκεί αρχίζουν όλα, με το να σε μάθει να είσαι μέσα στο χάρτη σου, να είσαι παρών/ούσα μέσα από στενάχωρες όψεις, ή δύσκολες διελεύσεις, όπως αυτή του "να πέφτεις σε ένα πηγάδι". Με λίγα λόγια η συνάντηση σου με τον Ουρανό είναι εφικτή μέσα από τη συνάντησή σου με τον εαυτό σου μέσα από το "πηγάδι." Αν και τώρα που το ξανασκέφτομαι, είναι ένα και το αυτό. Και μη νομίζετε ότι ο Ουρανός και το Σύμπαν δεν πέφτουν σε πηγάδια. Ποιος ξέρει τι μπορεί να είναι ακόμα όλες αυτές οι διάσπαρτες μαύρες τρύπες στο διάστημα; 
Στο Κέντρο του Κύκλου

Θα κλείσω την ανάρτηση αυτή με μία σύγχρονη μελωποιημένη εκτέλεση του μύθου του Αστρολόγου σε μουσική του Δ. Παπαδημητρίου και στίχους του Γ. Κορδέλλα. 

Πριν όμως, από αυτό θα ήθελα να δείτε την εικόνα στα δεξιά. Έτσι ακριβώς είναι ένας αστρολογικός χάρτης, πρωτού γίνει η αστρολογική χωροταξία με την τοποθέτηση των πλανητών, αξόνων, όψεων κτλ. Ναι, το παραδέχομαι. Θέλω να στρέψω το βλέμμα σας στον Ουρανό, αλλά μη μου πέσετε και σε κανένα πηγάδι και με κυνηγάτε μετά. Για αυτό το λόγο διάλεξα μία εικόνα ενός χάρτη όσο πιο "βαρετού" γίνεται. Προσέξτε ότι σε αυτό το χάρτη, όπως και σε κάθε αστρολογικό χάρτη, στο κέντρο υπάρχει ένα κενό, ένας άδειος κύκλος. Λέτε αυτό να είναι αυτό το πηγάδι που έπεσε μέσα του ο πρώτος Αστρολόγος; Κάτι ακούω από το βάθος ... ναι, είναι η Μούσα Ουρανία που τραγουδάει το μύθο. Ακούστε τα λόγια της στο δρόμο προς το πηγάδι ... 

Ο Αστρολόγος μελετούσε με σπουδή τον ουρανό

γνώριζε με τ’ όνομά του κάθε έν’ αστερισμό

Είχε γνώσεις και σοφία για των άστρων τις ζωές,

τους πλανήτες που τον ήλιο γυροφέρνουν σε τροχιές

Κάθε βράδυ τριγυρνούσε με το βλέμμα του ψηλά

άγρυπνος παρατηρούσε τα ουράνια μυστικά

Κι έτσι, απορροφημένος απ’ του χάους την ομορφιά

σε πηγάδι μέσα πέφτει κι απ’ το πέσιμο χτυπά

Λαμπυρίσανε αστράκια στων ματιών του το βολβό

μα συνέρχεται απ’ τη ζάλη μεσ’ στο κρύο το νερό

Βάζει τις φωνές και κάποιος τον ακούει να καλεί

σε βοήθεια και τρέχει να τον βγάλει από κει

Τον ρωτάει πώς συνέβη και του λέει το και το

Δεν το είδα γιατί είχα τη ματιά στον ουρανό

Φίλε μου, καλά θα κάνεις λίγη απ’ την προσοχή

όπως δίνεις στα αστέρια να τη δίνεις και στη γη

Μας διδάσκει αυτός ο Μύθος, πριν από τα μακρινά

πρέπει να ’χουμε φροντίδα για τα καθημερινά

Όποιος με αλαζονεία τα κοινά περιφρονεί

σαν τυφλός περιπλανιέται και σκοντάφτει στη ζωή

Βιβλιογραφία:

~Buddensiek, F., "Down the Well: Perspectives at work in the digression in Plato's Theaetetus," Rhizomata 2.1 (2014) 1-32.

~Cunningham, D., Healing Pluto Problems (Weiser, 1986).
~Grenet, M., Tο Πάθος για τα Άστρα το 17ο αιώνα. Από την Αστρολογία στην Αστρονομία. (εκδ. Παπαδήμα, 2001)

~Wolcher, L. E., Beyond Transcendence in Law and Philosophy (Birkbeck Law Press; 2005)

~"The Astrologer who fell into a well", wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/The_Astrologer_who_Fell_into_a_Well