Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι ιστορία θα γραφόταν, αν στο μέλλον δια μαγείας εξαφανίζονταν όλα τα ιστορικά βιβλία και αν είχαμε στη διάθεσή μας μόνο το έργο των αστρολόγων της εποχής μας; Αλήθεια, όμως, τι σημαίνει ιστορική εγκυρότητα στο έργο των αστρολόγων, και τι είναι αυτό που μπορεί να κάνει το έργο τους αξιόπιστη ιστορική πηγή;
Το θέμα αυτό έχει απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό τους σύγχρονους μελετητές της Ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας όσον αφορά τον τρόπο που προσεγγίζουν και αναλύουν πολύ σημαντικά αστρολογικά κείμενα του παρελθόντος. Είναι πιθανό ότι ο σπουδαίος Ρωμαίος συγγραφέας και αστρολόγος, Ιούλιος Φίρμικος Ματερνός (4ος αι. κ.ε.) στην πραγματεία του με τίτλο Μάθησις (Mathesis) δεν περιορίζεται μόνο στις παραδοσιακές αστρολογικές ερμηνείες που καθόριζαν οι κανόνες της τέχνης του. Μία προσεκτική μελέτη του έργου του επιβεβαιώνει ότι, όπως και οι αστρολόγοι σήμερα, έτσι και ο Φίρμικος μέσα από τις αστρολογικές του αναλύσεις παρουσιάζει τις ανησυχίες, τα ενδιαφέροντα και τον παλμό της κοινωνίας που ζει. Δεν θα πρέπει λοιπόν να περνάει απαρατήρητος ο τρόπος τον οποίο ένας αστρολόγος επιλέγει για να παρατηρήσει, να μελετήσει και να μιλήσει για την εκδήλωση συγκεκριμένων αστρολογικών όψεων. Ακόμα και το πού θα εστιάσει την προσοχή του, σε ποιο συγκεκριμένο ουράνιο δρώμενο, είναι άμεσα συνδεδεμένο τόσο με το χαρακτήρα του, τα ενδιαφέροντά του, αλλά και και με την ιστορική πραγματικότητα που ζει.
Με τον ίδιο τρόπο και στην πραγματεία του Φίρμικου οι τομείς εκείνοι στους οποίους αφιερώνει περισσότερο χώρο και δίνει μεγαλύτερη έμφαση μπορούν να θεωρηθούν ότι και εκφράζουν ιστορικές αλήθειες της Ρωμαϊκής κοινωνίας του 4ου αι. κ.ε. Ας δούμε, όμως, ένα παράδειγμα και συγκεκριμένα στον τρόπο που ο συγγραφέας πραγματεύεται την έννοια της «ευτυχίας» (felix ή felicitas) μέσα από την αστρολογία. Στις αστρολογικές εκείνες όψεις όπου αφορούν τη γενικότερη ευημερία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, η έννοια της ευτυχίας προσδιορίζεται κατεξοχήν μέσα από τον υλικό πλούτο, την προσωπική ιδιοκτησία και την πολιτική εξουσία. Δεν είναι τυχαίο ότι στις προβλέψεις του Φίρμικου που αφορούν κοσμολογικά ευρύτερα τον πλούτο, τη φήμη και την πολιτική δύναμη, το λεξιλόγιό του είναι πολύ πλουσιότερο, σε σύγκριση τη μονότονη επανάληψη των «υποσχέσεων της προσωπικής ευτυχίας» προς τους αναγνώστες του.
Η ατομικά βιωματική προσέγγιση της ευτυχίας για την Ρωμαϊκή κοινωνία τον 4ο αι. κ.ε. προβάλλεται κυρίως μέσα από την απόκτηση και συγκέντρωση υλικών αγαθών. Ο Φίρμικος, όχι μόνο κάνει μέσα από την αστρολογία μία σημαντική διάκριση στον τρόπο που η κοινωνία του οικειοποιείται την έννοια της ευτυχίας, αλλά φαίνεται ότι δεν τον ικανοποιεί αυτή η ηδονική θα λέγαμε προσέγγισή της. Το γεγονός αυτό εκφράζεται με την απουσία λέξεων που θα χρωμάτιζαν τόσο ποιοτικά όσο και περιγραφικά την έννοια της ευτυχίας στα προσωπικά ωροσκόπια που αναφέρει. Τα επίθετα και οι λέξεις που την προσδιορίζουν είναι κατεξοχήν ποσοτικά και μάλλον «άχρωμα»: “η μεγαλύτερη ευτυχία, αύξησης της ευτυχίας, οι παγίδες της ευτυχίας, τα στολίδια της ευτυχίας”, ενώ μερικές φορές η λέξη ευτυχία αναφέρεται σαν “η περιττή και πέρα από το μέτρο ευδαιμονία.” Οι λεκτικές φόρμουλες που αφορούν την προσωπική ευτυχία μέσα από τις εφήμερες και υλικές ικανοποιήσεις δεν διακρίνονται για τη ζωντάνια τους ή την αισιοδοξία τους. Η στάση αυτή του Φίρμικου στον τρόπο που χρωματίζει την επίτευξη της ευτυχίας στο έργο του εκφράζει φυσικά τόσο το παρακμάζον πνεύμα της εποχής του—γεγονός που επιβεβαιώνουν και οι άλλες σύγχρονες ιστορικές πηγές—όσο και σε κάποιο βαθμό την προσωπική του ιδιοσυγκρασία στην ερμηνεία του κόσμου.
Ποιος όμως ο λόγος να ενδιαφέρουν κάποιον αστρολόγο σήμερα οι εννοιολογικές αυτές διαφορές στο έργο ενός συναδέλφου του από το παρελθόν και αν τον ενδιαφέρουν, τι θα μπορούσε αυτό να προσφέρει στο έργο του; Σε καμία περίπτωση δεν εννοούμε εδώ απλουστευτικά ότι η γνώση για παράδειγμα των διαφορετικών επιθέτων που προσδιορίζουν την έννοια της ευτυχίας σε μία αρχαία αστρολογική πραγματεία, θα δώσει νέες ερμηνευτικές αστρολογικές τεχνικές πρόβλεψης ή θα αναστείλει την εμπορευματοποίηση της αστρολογίας σήμερα. Όμως η σοβαρή μελέτη της ιστορίας της αστρολογίας και των εκπροσώπων της από γενιά σε γενιά, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο τις ιδεολογικές και πολιτικές, αλλά και τις πολιτισμικές και κοινωνικές της προεκτάσεις, μπορεί να οδηγήσει στην επίγνωση για τις ρίζες της δικής μας νοοτροπίας και να προσφέρει μία κριτική εξήγηση για το πώς η δική μας κουλτούρα απεικονίζει, εκμεταλλεύεται και οικειοποιείται εννοιολογικά και ορθολογιστικά το σύμπαν.
Αδιαμφισβήτητα, το παραπάνω παράδειγμα από το έργο του Φίρμικου επιβεβαιώνει ότι η αστρολογία στην αρχαιότητα είχε μεγάλη επιρροή σε πολλούς τομείς της ζωής στο βαθμό που σήμερα θα έπρεπε να την καθιστά σε ιδιαίτερη θέση στη μελέτη της Ιστορίας των Ιδεών. Αν και μία αστρολογική πραγματεία θα ήταν το τελευταίο ίσως μέρος που κάποιος θα αναζητήσει την ιστορική αλήθεια, ο Φίρμικος στο έργο του υπαινίσσεται συχνά έναν κόσμο που βρίσκεται σε ιδεολογική και ηθική παρακμή. Το γεγονός ότι ερωτήσεις όπως «τι είναι τύχη, πεπρωμένο ή ευτυχία» εξακολουθούν να είναι επίκαιρες, επιβεβαιώνει όχι μόνο την άρρηκτη σύνδεση της αρχαίας αυτής τέχνης με το παρόν, αλλά και ότι οι αστρολόγοι σήμερα μέσα από το έργο τους οφείλουν να αντιληφθούν ότι γράφουν τη δική τους ιστορία επιλέγοντας τον ιδιαίτερο τρόπο που θα χρωματίσουν έννοιες σαν τις παραπάνω.
Κάθε, λοιπόν, αστρολογική ερμηνεία εμπεριέχει μία θεμελιώδη συνιστώσα στον τρόπο όπου οι αστρολόγοι ερμηνεύουν τη «φαινομενικά χαοτική ακαταστασία των ουρανών». Η συνιστώσα αυτή αφορά το σύνολο των συνηθειών, των θεσμών και των ιδεών, καθετί καθιερωμένο και ιστορικό, το οποίο οι άνθρωποι από κοινού συμφωνούν να αποδέχονται ως κανονιστικό στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν μία συνεκτική εικόνα του σύμπαντος. Η αστρολογία δεν είναι τίποτα λιγότερο από μία «τεχνολογία» που επινόησε ο άνθρωπος προκειμένου να παρατηρήσει, να οικειοποιηθεί, αλλά ταυτόχρονα και να ερμηνεύσει τον τρόπο, την ένταση και τη συχνότητα που συντονίζονται με αυτόν τα ουράνια σώματα που τον περιβάλλουν, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που η μεταλλουργία οικειοποιείται την ενέργεια που εμπεριέχεται στη φωτιά, ή όπως η γεωργία βάζει σε τάξη τη γονιμότητα της φύσης, ή όπως η αεροπλοΐα δαμάζει τη δύναμη του αέρα, ή όπως η ναυσιπλοΐα κυριαρχεί στα κύματα των θαλασσών.
Η κλιμακωμένη αβεβαιότητα που σήμερα ο άνθρωπος έχει για το μέλλον του δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο, και η έμφυτη τάση του να τακτοποιεί εννοιολογικά το σύμπαν που τον περιβάλλει καθιστά την αστρολογία ένα ωφέλιμο εργαλείο που του επιτρέπει να επιλέξει τον τρόπο που θα χαλιναγωγήσει και θα επαναδιευθετήσει τις κοσμικές αυτές ενέργειες. Το σύμπαν βρίσκεται σε μία ακατάβλητη διαδικασία δημιουργίας και είναι εντελώς αδιάφορο για αυτό αν οι πλανήτες συντονίζονται μαζί μας ευνοϊκά ή όχι. Είναι ανώφελο, έως και επικίνδυνο να γίνεται προσπάθεια να αναγάγουμε τις δικές μας ιδεολογικές, πολιτισμικές και ορθολογικές συμβάσεις σε εκείνες τις δυνάμεις που κινούν τα ουράνια σώματα. Δηλαδή, να αποδίδουμε στη φύση αυτό που στην πραγματικότητα είναι προϊόν του πολιτισμού, όπως για παράδειγμα το πώς ορίζεται συμβατικά σήμερα η ευτυχία.
Όσον αφορά εμάς σήμερα, η έννοια της ευτυχίας έχει πάρει τη μορφή παγκόσμιου ψυχαναγκασμού, αν λάβει ενδεικτικά κανείς υπόψη του τον αριθμό των βιβλίων που κυκλοφορούν τώρα με θέμα αυτό (του τύπου «Ευτυχία για αρχάριους», «Ευτυχισμένο χρήμα», «Ευτυχία σε 10 βήματα» κτλ.). Η ιδεοληπτική αυτή προσέγγιση βρίσκει το δρόμο της και σε ένα μεγάλο κομμάτι της αστρολογικής έκφρασης σήμερα είτε μέσα από τις εξωφρενικές υποσχέσεις ευτυχίας, είτε αντίθετα από τις τρομακτικές προειδοποιήσεις που απειλούν την επίτευξής της. Ευτυχία δεν σημαίνει ψάχνω απεγνωσμένα να βρω εκείνες τις πλανητικές όψεις που θα μου χαρίσουν μία ψευδαισθησιακή κυριαρχία στη ζωή μου. 
Οι σύγχρονοι, λοιπόν αστρολόγοι καλούνται να επαναδιευθετήσουν και να νοηματοδοτήσουν τις αστρολογικές διελεύσεις προς όφελος όσων αναζητούν τις υπηρεσίες τους, υιοθετώντας μία κριτική προσέγγιση στο πώς αναζητά και στον τρόπο που ο άνθρωπος σήμερα αντιλαμβάνεται τη σχέση του με το σύμπαν. Η τέχνη της αστρολογίας, της ερμηνείας και κατανόησης των πλανητικών κινήσεων και ουράνιων ενεργειών συνιστά σε ένα σημαντικό βαθμό τη λογική, τον Λόγο με την έννοια δηλαδή ότι διαμορφώνει, οργανώνει, και θα τολμούσα να πω ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ελέγχει τις ιδεολογικές επιταγές που χαρακτηρίζουν την κάθε εποχή. Η διαπίστωση αυτή καθιστά το έργο των αστρολόγων πάντα ιστορικά επίκαιρο, αλλά και το ρόλο των αστρολόγων ιστορικά σημαντικό για τις μελλοντικές γενιές.
Βιβλιογραφία:
--- Firmicus Maternus, Ancient Astrology, Theory and Practice: Matheseos Libri VIII, trans. Jean Rhys Bram (Noyes Press, Park Ridge, New Jersey, 1975)
--- Frederick H. Cramer, Astrology in Roman Law and Politics (Philadelphia : American Philosophical Society, 1954).
--- David McCann, Profile of a Roman Astrologer από http://www.skyscript.co.uk/firmicus.html
--- Lynn Thorndike, “A Roman Astrologer as a Historical Source: Julius Firmicus Maternus,” ClPh 8 (1913) 415-435.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου