Ο Χάρτης που "Ξεδιψάει" τον Ταξιδιώτη.

"...λέγεται ακόμη ότι και οι άνθρωποι 

είναι εφεύρεση του νερού, 

που τους έφτιαξε για να το πηγαίνουν 

από το ένα μέρος στο άλλο..."

~~~Τομ Ρόμπινς, Ακόμα και οι Καουμπόϊσσες Μελαγχολούν.

Ένα από τα πράγματα που με είχε εντυπωσιάσει, όταν είχα επισκεφτεί την Ιταλία ήταν μία σειρά από τέσσερα ασημένια κύπελλα νερού που ανακαλύφθηκαν στο Vicarello. Δεν ήταν ούτε το υλικό τους που με είχε εντυπωσίασει, ούτε τα σχέδια, ούτε το σχήμα τους ή η καλαισθησία τους. Ήταν η λειτουργία τους, αλλά και οι πολλαπλές συμβολικές τους λειτουργίες που μπορούσα να δω σε αυτά. Τα τέσσερα αυτά κύπελλα βρέθηκαν σε έναν αποθέτη με πολλά άλλα πλούσια ευρύματα στο Vicarello της Ιταλίας και χρονολογούνται στο 3o αι. π.Κ.Ε. Κάθε ένα από αυτά έχει χαραγμένο σε στήλες στην εξωτερική του επιφάνεια τη διαδρομή από το Cadiz (Gades) προς τη Ρώμη.

Ξεκινώντας το Ταξίδι

Tα κύπελλα αυτά ήταν απλά κυλινδρικά δοχεία πόσης και προορίζονταν για ταξιδιώτες. Το ιδιαίτερό τους γνώρισμα, όπως αναφέραμε ήταν ότι πάνω στην επιφάνειά τους ήταν χαραγμένοι με λεπτομέρεια όλοι οι σταθμοί μίας συγκεκριμένης διαδρομής με σημειωμένους όλους τους ενδιάμεσους σταθμούς. Και δεν εννοώ ότι ήταν χάρτες, όπως έχουμε εμείς  σήμερα.  Απαριθμούσαν σε στήλες τις πόλεις σε σειρά επίσκεψης και τις χιλιομετρικές αποστάσεις μεταξύ τους. Η αλήθεια είναι ότι δεν είχα ξαναδεί κάτι τέτοιο, αν και το κυλινδρικό τους σχήμα θύμιζε αρκετά τους αντίστοιχους κυλινδρικούς οδοδείκτες που μετρούσαν τις χιλιομετρικές αποστάσεις της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Για τους αρχαιολόγους φαντάζομαι θα ήταν μεγάλη χαρά η ανακάλυψη αυτών των κυπέλλων, μια και τους έδινε από πρώτο χέρι πληροφορίες για τα ταξίδια και τις μετακινήσεις στον αρχαίο κόσμο, για την επιλογή των πόλεων που ένας ταξιδιώτης ήθελε να δει, για το ποια ήταν τα αστικά μεγάλα κέντρα στην αρχαιότητα κ.ο.κ. Στη πραγματικότητα, πρόκειται για μία από τις πρωϊμότερες και πιο ακριβείς επιγραφικές μαρτυρίες του Ρωμαϊκού οδικού δικτύου, με επιπρόσθετες πληροφορίες για τις ιαματικές πηγές της αυτοκρατορίας.

Ένας Χάρτης για να Ξεδιψάσω

Θεώρησα τα κύπελλα αυτά ένα έξυπνο και πρακτικό gadget για τον αρχαίο ταξιδιώτη. Πού να κουβαλάς τώρα ταξιδιωτικούς οδηγούς στο μπόγο σου. Με είχε πραγματικά εντυπωσιάσει η «πολύ-πραγματικότητα» που έδιναν αυτά τα κύπελλα στον ιδιοκτήτη τους. Πριν εξηγήσω τι θέλω να πω, ας σκεφτούμε πολύ σύντομα κάποιες προφανείς πρακτικές λειτουργίες που είχε ένα τέτοιο κύπελλο. Φυσικά, έπιανε λίγο σχετικά χώρο στα πράγματά σου: δεν κουβαλάς χάρτες και το χρησιμοποιείς και σαν ποτήρι. Ας μην ξεχνάμε πόσες πρακτικές δυσκολίες είχαν τότε τέτοια ταξίδια που σήμερα δεν μας περνούν καν από το μυαλό. Από την άλλη δεν υπάρχει περίπτωση να ξεχάσεις το πρόγραμμα του ταξιδιού σου μια και το έχεις πάντα μαζί σου και μπορείς να ανατρέξεις σε αυτό ανά πάσα στιγμή.  

Καλά όλα αυτά….αλλά γιατί να γράψεις μία ταξιδιωτική περίληψη σε κύπελλο νερού; Και πού να την γράψεις θα μου πεις; Σε έναν πάπυρο λέω εγώ τώρα. Ναι, θα μπορούσε, αλλά ένα ποτήρι είναι πιο πρακτικό, και δεν πιάνει χώρο και δεν χάνεται. Ναι, λέω εγώ αλλά ο πάπυρος διπλώνει κιόλας, άρα λύσαμε το πρόβλημα του χώρου. Θα μου πεις πού είναι το πρόβλημά σου; Δεν είναι πρόβλημα ακριβώς, αλλά θεωρώ ότι πίσω από αυτή την επιλογή ενός κυπέλλου με λειτουργία ταξιδιωτικού οδηγού ενέχει και άλλες «πράξεις».

  

Ένα Κύπελλο "Δράσης"

Ας φανταστούμε το Ρωμαίο ταξιδιώτη μας που κάνει την πρώτη του στάση στο αρχαίο-- λέω εγώ τώρα--Μιλάνο. Στα μισά του δρόμου κοίταξε το κύπελλό του για να βεβαιωθεί για τον προορισμό του για άλλη μια φορά. Και ναι, να! Έφτασε στο Μιλάνο. Βγάζει το κύπελλό του και το γεμίζει από την πρώτη πηγή που θα βρει και θα πιει το νερό να ξεδιψάσει. Και τώρα, όντως είναι στο Μιλάνο! Το καταλαβαίνετε; Το κύπελλο εκπληρώνει και την ταξιδιωτική του ιδιότητα και την πρακτική του. Το κύπελλο επαληθεύει αυτό που γράφει, εφόσον γέμισε με νερό από το Μιλάνο, το οποίο και ήπιε ο ταξιδιώτης. Το κύπελλο τον ταξίδεψε χωρίς λάθος στο Μιλάνο και θα εξακολουθήσει να κάνει το ίδιο για την επόμενη πόλη.

Η ίδια νοητή πράξη γίνεται και σε όλες τις πόλεις που φέρει πάνω το κύπελλο. Ο οδηγός πορείας γίνεται κτήμα του ταξιδιώτη, όταν κάθε φορά που γεμίζει το κύπελλό του σε κάθε νέο σταθμό, πίνοντας το νερό από τη πηγή είναι σαν να βάζει μέσα στο σώμα του και την πόλη αυτή για πάντα. Το ίδιο του το σώμα μεταμορφώνεται στο κύπελλο που φιλοξενεί την πληροφορία της άφιξής του στον συγκεκριμένο σταθμό.  Έτσι ίσως να αποκτάει και νόημα μία πορεία ταξιδιού, όπου και να είναι αυτό. Μου φαίνεται αδιανόητο να μη γίνεται νοητά αυτή η πράξη, όταν ο ταξιδιώτης σταματάει στην πόλη που λέει το κύπελλο και γεύεται το νερό μέσα από το κύπελλο. Πολύ απλά το κύπελλο, η γραφή, το ταξίδι, το νερό παίζουν όλα μαζί ένα ωραίο παιχνίδι.

Κάποιος θα μπορούσε να αμφισβητήσει αυτή τη «μεταφυσική»  λειτουργία και να εστιάσει απλά στην πρακτικότητα του αντικειμένου εφόσον κανείς δεν μπορεί να ξέρει, αν όντως ο ταξιδιώτης ήπιε από όλα τα μέρη νερό, πόσο μάλλον να τα επισκέφθηκε. Επειδή είναι απλά γραμμένο στο ποτήρι; Και γιατί ένα τόσο πρακτικό ζήτημα να ανάγεται σε κάτι άλλο;  

Δεν πιστεύω ότι απώτερος σκοπός του ταξιδιώτη μας είναι να δείξει στους γύρω του ότι όντως ήπιε νερό από τα μέρη που γράφει στο κύπελλό του. Δεν υπάρχει άλλωστε τρόπος να εξακριβωθεί αυτό, εκτός αν κάποιος είναι συν-ταξιδιώτης, αλλά και πάλι το κύπελλο ανήκει σε έναν μόνο ιδιοκτήτη. Κάθε φορά ο ταξιδιώτης μας φθάνει στον κόσμο που γράφει το κύπελλό του και κάθε φορά που θα πιει νερό από αυτόν τον κόσμο συμμετέχει σε ένα δρώμενο σβήνοντας τη δίψα του, σβήνοντας τον σταθμό αυτό από το κύπελλό του για να περάσει στον επόμενο σταθμό, όπου και εκεί θα πράξει το ίδιο δρώμενο. 

Όταν επέστρεφε στο σπίτι του, ο ταξιδιώτης μας έδειχνε το κύπελλό του και έλεγε σε πόσα μέρη το γέμισε και ξεδίψασε. Αλλά και γιατί οι χαραγμένοι πόλεις-σταθμοί στο κύπελλο από μόνοι τους να αποτελούν απόδειξη ότι όντως πήγε εκεί; Θεωρώ ότι είναι μία πιο προσωπική διαλλακτική σχέση μεταξύ του κύπελλου και του κατόχου του και του νερού που κανείς μας δεν μπορεί να ξέρει πού πήγε, αν όντως πήγε, τι ήπιε και αν ήπιε. Τη συμβολική εκείνη πράξη τη ξέρει μόνο ο ταξιδιωτης και μετέχει εκείνος μόνος του.

Το Άγραφο Κύπελλο 

Στο πλαίσιο αυτό, ίσως δεν είναι και εντελώς συμπτωματικό ότι και εμείς σήμερα συνήθως αγοράζουμε μία κούπα από τα μέρη που επισκεπτόμαστε, η οποία κούπα πιστοποιεί στην επιφάνειά της τη χώρα ή την πόλη που βρεθήκαμε. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ίσως να λειτουργεί περισσότερο σαν να ενθύμιο των ταξιδιών μας, αλλά η πληροφορία εξακολουθεί να είναι ζωντανή στα μάτια μας. 

Σε κάθε μου ταξίδι σε κίνηση ή μη, με φαντάζομαι να κρατάω και εγώ ένα τέτοιο κύπελλο. Το κρατάω, ταξιδεύω, επιλέγω πού θα σταματήσω, θα πιω νερό, και σαν να ήμουν κύπελλο θα αναζητήσω την επόμενη πηγή .... με τη μόνη διαφορά ότι το κύπελλο αυτό είναι άγραφο. Ευτυχώς, το νερό της πηγής σε κάθε σταθμό παρασέρνει μαγικά κάθετι που είχε χαραχθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή στην επιφάνεια του κυπέλλου ... για το εσωτερικό του όμως, έχω ακόμα αμφιβολίες. Allons-y!

Αρχέτυπα Εν Δράσει: Αστρολογία και το Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο [video]

HAL 9000:

"Δουλεύω στο μέγιστο των δυνατοτήτων μου, 

το οποίο νομίζω είναι το μόνο 

που κάθε συνειδητή οντότητα 

μπορεί ποτέ να ελπίζει να κάνει."

~~~"2001:Η Οδύσσεια του Διαστήματος" [1968]

Στο βίντεο που ακολουθεί μπορείτε να παρακολουθήσετε την εισήγησή μου  στο πλαίσιο της εκδήλωσης που διοργάνωσαν οι "Φίλοι Αστρολογίας Ελλάδας" με θέμα "Αστρολογία και Αρχέτυπα" στις 10 Μαΐου, 2015. Το θέμα της ομιλίας μου ήταν "Αρχέτυπα εν Δράσει: Αστρολογία και το Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο." Ακολουθεί μία περίληψη της εισήγησής μου και το βίντεο.

Περίληψη: Γνωρίζουμε ότι μέσα στο πέρασμα του χρόνου ο άνθρωπος επέλεξε κατεξοχήν το χώρο της τέχνης για να μιλήσει και να βιώσει τα Αρχέτυπα. Στην αρχαία Ελλάδα το ρόλο αυτού του ενδιάμεσου έπαιξε το θέατρο, και συγκεκριμένα η τραγωδία. Από τη στιγμή που γεννήθηκε η τραγωδία ανέπτυξε έντονους δεσμούς με τους μυθολογικούς κύκλους και τις ηρωικές γενεαλογίες, από όπου και οι ποιητές εμπνεύστηκαν τις υποθέσεις τους. Συνειδητά ή ασυνείδητα οι αρχαίοι τραγωδοί μέσα από τα έργα τους αιχμαλώτισαν με έναν μοναδικό τρόπο τη λειτουργία των Αρχετύπων και τον τρόπο που αυτά αποκρυσταλλώθηκαν στο μύθο. Η Αστρολογία αποτελεί έναν διαφορετικό δρόμο, που όμως και αυτός αναζητά και μελετά σε βάθος την ίδια πανανθρώπινη αλήθεια που εκφράζουν τα Αρχέτυπα μέσα από τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων. Στην ομιλία, λοιπόν αυτή θα εξετάσω τον τρόπο που το αρχαίο Ελληνικό θέατρο κατάφερε να συνθέσει αυτούς τους διαφορετικούς δρόμους, της υποκριτικής και της Αστρολογίας, καθώς οι αρχετυπικοί ρόλοι που παίζουν οι ηθοποιοί επί σκηνής συσχετίζονται άμεσα με τα αρχέτυπα που έχουν συνδεθεί με τους πλανήτες.

Στην εκδήλωση για την Αστρολογία και τα Αρχέτυπα που διοργάνωσαν οι "Φίλοι Αστρολογίας Ελλάδας" μίλησαν επίσης οι :

      - Νικομίνα Αντουλινάκη: Σύμβουλος Προσωπικής Ανάπτυξης
      - Κώστας Γραβάνης: Ειδικός Στατιστικής, Ερευνητής Αστρολογίας
      - Κώστας Φέρρης: Σκηνοθέτης, Ερευνητής Αστρολογίας

Στα παρακάτω links μπορείτε να παρακολουθήσετε και τις δικές τους εισηγήσεις:

https://www.youtube.com/watch?v=kqmKryG1cLk

https://www.youtube.com/watch?v=ECB7Xm7kwRM

Μετρώντας τα Αμέτρητα Αστέρια και Άλλα Αδύνατα.

"Αν μπορείς να μετρήσεις τα φύλλα των δέντρων
ή τα αφρισμένα κύματα της αδάμαστης θάλασσας,
τότε σε σένα μοναχά θα εμπιστευτώ
πόσους έρωτες γνώρισα".

~~~Ανακρεόντεια, Ωδή 32

Πόσοι από εμάς έχουν προσπαθήσει να μετρήσουν τα αστέρια δείχνοντας ψηλά στον ουρανό και αυτόματα κάποιος να μας αποθαρρύνει γιατί θεωρείται γρουσουζιά; Μήπως όμως πίσω από αυτή την πρόληψη κρύβεται και κάτι διαφορετικό; Μήπως η προσπάθεια να μετρήσει κάποιος τα αμέτρητα αστέρια είναι κάτι που προσβάλλει κάποιον άγραφο συμπαντικό νόμο που υπαγορεύει ότι κάποια πράγματα είναι αδύνατο να μετρηθούν; Από αυτό το μοτίβο της μέτρησης του αδύνατου δεν ξεφεύγει ούτε καν ο Διάβολος, καθώς όπως θα δούμε παρακάτω, υποβάλλοντάς τον σε μία τέτοια πράξη, να μετρήσει δηλαδή αμέτρητα πράγματα αποτυγχάνει. Ας αναλύσουμε, λοιπόν πώς το μοτίβο αυτό συνδέεται με αφηγήσεις από τη μυθολογία, τα παραμύθια, αλλά και την παράδοση. 

Το "Αδύνατο" στην Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία.

Πράξεις που αφορούν τη καταμέτρηση πραγμάτων όπως αστέρια, κόκκοι άμμου, βότσαλα, ανθισμένα λουλούδια, θαλάσσια κύματα, ζώα του ουρανού και της θάλασσας κτλ. είναι γνωστός λογοτεχνικός τόπος στις αρχαίες Ελληνικές και Λατινικές αφηγήσεις (κυρίως στην ποίηση), και στυλιστικά περιγράφεται ως "αδύνατο." Πίσω από το μοτίβο του "αδύνατου" αυτό που εκφράζεται πραγματικά είναι η έννοια της αιωνιότητας όσον αφορά την κίνηση των ουρανίων σωμάτων, τη ροή των υδάτων και τη κίνηση των κυμάτων που σκάνε στην ακτή, την ανθοφορία και τη καρποφορία στη φύση, το ίδιο το περιβάλλον που μοιράζεται ο άνθρωπος με τα ζώα. Εκφράσεις στο λόγο που περιγράφουν την υπερβολή μέσα στο πλαίσιο του "αδύνατου" είναι συχνές σε πολλές γλώσσες και συνήθως έχουν έναν παροιμειώδη χαρακτήρα. Οι ρίζες τους μπορεί να μην είναι ξεκάθαρες αλλά μέσα από τα παραδείγματα καταλαβαίνουμε ότι συνδέεονται με τον προφορικό, καθημερινό λόγο σαν μέρος μίας λαϊκής σοφίας, η οποία πηγάζει από την παρατήρηση της φύσης και των νόμων της. 

"Ούτε για όλα τα φύλλα του Κόσμου"

 

Μία τέτοια εικόνα χρησιμοποιείται και στην Ιλιάδα από τον Όμηρο για να περιγράψει το πείσμα του Αχιλλέα στο πρόσωπο του Αγαμέμνωνα. Ο ήρωας αρνείται με πάθος τα δώρα που του προσφέρει ο Αγαμέμνωνας σε μία προσπάθεια συμφιλίωσης, λέγοντας ότι ακόμα και αν του προσφέρει τόσα δώρα σε αριθμό όση είναι η σκόνη της γης ή η άμμος της θάλασσας, εκείνος θα παραμείνει αμετακίνητος στην απόφασή του να απέχει από τη μάχη. [Ομήρου Ιλιάδα, Ι 385-386]. Με μία "αδύνατη εικόνα" και η θεά Ίριδα αναφέρεται στα αμέτρητα στρατεύματα των Αχαιών που πορεύονται εναντίον της Τροίας: "Πήρα μέρος σε πολλές μάχες ως τώρα, ποτέ όμως, ως τώρα δεν έχω δει τέτοιο και τόσο στρατό, γιατί μοιάζουν απαράλλαχτα με φύλλα και με την άμμο, καθώς προχωρούν στον κάμπο προς την πόλη μας, για να πολεμήσουν." [Ομήρου Ιλιάδα, Β 799-801] 

" 'Ἀμμον μετρεῖν"

Μία άλλη έκφραση για να δηλώσει το ανέφικτο είναι η παροιμία που αναφέρει και ο Ζηνόβιος, "μετράω την άμμο" [CPG, 1:27], η οποία φαίνεται ότι επιβίωσε και στη δημοτική ποίηση μέσω της έκφρασης "Να κάθομαι να ξεμετρώ κουκί κουκί την άμμο". Στη κωμωδία του Αριστοφάνη, Ἀχαρνῆς ο πρωταγωνιστής Δικαιόπολις για να περιγράψει τα αμέτρητα βάσανά του χρησιμοποιεί τη λέξη "ψαμμακοσιογάργαρα". Έτσι η λέξη "'άμμος/ψάμμος" μετατρέπεται στο αριθμητικό "ψαμμακόσιος" για να δηλώσει την ιδέα της πληθώρας των κόκκων της άμμου. [Αριστοφάνους Ἀχαρνῆς, 3]. Το ίδιο μοτίβο αναπαράγεται και στην εβραϊκή παράδοση για να δηλώσει τους αναρίθμητους απογόνους της γενιάς του Αβραάμ, η οποία παρομοιάζεται με την άμμο της γης. Ο θεός διαβεβαιώνει τον Αβραάμ ότι,  αν κάποιος καταφέρει να μετρήσει τους κόκκους της άμμου, τότε θα έχει μετρήσει και τους απογόνους του. [Γένεση, 13: 14-16] 

"Εύρηκα, όλες τις άμμους του Σύμπαντος!" 

Παρόλο αυτά, η ιστορία του ανέφικτου μετρήματος έχει και τον τολμηρό της. Ο Αρχιμήδης στο έργο του Ψαμμίτης, όχι μόνο απορρίπτει την ιδέα ότι όλη η άμμος του κόσμου είναι αμέτρητη και δεν γίνεται να εκφραστεί αριθμητικά, αλλά υποστηρίζει ότι μπορεί να υπολογίσει ακριβώς τον αριθμό της. Και μάλιστα, όχι μόνο μπορεί να μετρήσει την άμμο που υπάρχει στη πόλη που ζει, τις Συρακούσες, όχι μόνο αυτή που υπάρχει σε όλη τη Σικελία, όχι μόνο αυτή που χρειάζεται για να καλύψει τη Γη, αλλά γνωρίζει με ακρίβεια την ποσότητα που είναι ικανή να γεμίσει ολόκληρο το Σύμπαν. Μετά από υπολογισμούς καταλήγει στο 10⁶³ ως τον αριθμό κόκκων άμμου που θα γέμιζε μία σφαίρα στο μέγεθος του σύμπαντος. 

"Της Άμμου τα Αστέρια και τα Κύματα"

Άμμος και αστέρια συχνά αναφέρονται σαν ζευγάρι δύο πραγμάτων που είναι αδύνατο να μετρηθούν. Ο Λατίνος ποιητής Κάτουλλος απαντάει στην ερωμένη του να του δώσει τόσα φιλιά όση η άμμος της Λιβύης και τα αστέρια του ουρανού. [Catullus, Carmina 7]. Στον Ευθύδημο επίσης του Πλάτωνα, ένα από τα πρόσωπα ζητάει από τους συνομιλητές του να του απαριθμήσουν πόσα αστέρια και πόσοι κόκκοι άμμου υπάρχουν, αμφισβητώντας με αυτόν τον τρόπο ότι οι σοφοί γνωρίζουν τα πάντα. [Πλάτων, Ευθύδημος 294b].

Παροιμιώδης έκφραση που αναφέρεται τόσο στο μάταιο, αλλά όσο και στο ανέφικτο της πράξης είναι το μέτρημα των κυμάτων της θάλασσας. Οι παροιμιογράφοι Ζηνόβιος και Διογενειανός χρησιμοποιούν την έκφραση "πιο ανόητος από τον Κόροιβο" για αναφερθούν σε κάποιον που ξόδευε άσκοπα το χρόνο του προσπαθώντας να μετρήσει τα κύματα [CPG 1:101; 262]. Ο Πλούταρχος στη λίστα που δίνει με εκφράσεις που περιγράφουν το αδύνατο επίσης συμπεριλαμβάνει τη φράση "μετράς κύματα". [Πλούταρχος, Ἐκλογὴ περὶ τῶν ἀδυνάτων 17] Σε μία ιστορία του Αισώπου που αναφέρει ο Λουκιανός περιγράφεται κάποιος που καθόταν στην παραλία, μετρούσε τα κύματα, αλλά στην πορεία έχασε το μέτρημα και νευρίασε. Τότε μία αλεπού τον πλησίασε και του είπε ότι θα πρέπει να ξεχάσει όσα ήδη είχε μετρήσει και να ξεκινήσει από την αρχή. [Λουκιανού, Περί αιρέσεων ή Ερμότιμος 84] Μέσα στο διδακτικό πλαίσιο αυτής της ιστορίας δηλαδή, όταν κάποιος προσκολλάται ανώφελα στο παρελθόν και σε αυτό που δεν μπορεί να ελέγξει, διακρίνουμε και πάλι το αφηγηματικό μοτίβο μίας αδύνατης πράξης. 

"Θεοί αεί μετρούν"

Σε αντίθεση με το Διάβολο της χριστιανικής παράδοσης, όπως θα δούμε παρακάτω, οι αρχαίοι θεοί τα καταφέρνουν μία χαρά όταν πρόκειται να μετρήσουν τα αμέτρητα. Σε μία από τις ωδές του Πινδάρου ο κένταυρος Χείρωνας σημειώνει ότι ο θεός Απόλλωνας γνωρίζει πόσα φύλλα δημιουργεί η φύση κάθε άνοιξη και και πόσοι κόκκοι άμμου διασκορπίζονται στη θάλασσα και τους ποταμούς από τα κύματα και τους ανέμους. [Πίνδαρος, Πυθ. 9.46-47] Μέσα στο ίδιο πνεύμα είναι και η παραπάνω αναφορά από τη Γένεση με το θεό να υπονοεί ότι γνωρίζει τον αριθμό των απογόνων του Αβραάμ, άρα και την ποσότητα της άμμου στον κόσμο.

"Όταν ο Διάβολος δεν ξέρει να μετράει" 

Στη λαϊκή χριστιανική παράδοση εκτός από τους θνητούς φαίνεται πως και ο διάβολος δεν τα καταφέρνει στο αδύνατο μέτρημα. Το αφηγηματικό μοτίβο τέτοιων ιστοριών παρουσιάζει κάποιον που πουλάει τη ψυχή του στο διάβολο σε αντάλλαγμα των υπηρεσιών του. Μετά ο πρώτος ξανακερδίζει πίσω τη ψυχή του, βάζοντας στο δεύτερο μία ή περισσότερες δοκιμασίες μετρήματος, τις οποίες αδυνατεί να φέρει εις πέρας. Μία δημοφιλής δοκιμασία εκτός από όσες αναφέρθηκαν είναι το μέτρημα των φύλλων της χλόης. Ένα κείμενο μάλιστα από την αγγλική αφηγηματική παράδοση αναφέρει τρεις τρόπους που μπορεί κάποιος να ξορκίσει το διάβολο με το να τον βάλει ακριβώς να μετρήσει αδύνατα πράγματα ή να εκτελέσει ανέφικτες πράξεις: να μετρήσει τις σταγόνες της βροχής πάνω σε έναν θάμνο και τους σπόρους καλαμποκιού σε ένα χωράφι, και να στρίψει σαν το σκοινί την άμμο, να την ξεπλύνει σε ένα ποτάμι χωρίς όμως να χαθεί κανένας κόκκος της. 

Το ενδιαφέρον είναι ότι σε κάποιες ιστορίες ο διάβολος τα καταφέρνει χωρίς πρόβλημα στην καταμέτρηση, αλλά εκεί που βγαίνει ηττημένος είναι όταν πρέπει να "μετρήσει το λόγο του θεού." Σε μία άλλη λοιπόν αφήγηση, ενώ πετυχημένα μετράει τα φύλλα του γρασιδιού μιας περιοχής και τη σκόνη της, εκεί που τα βρίσκει σκούρα είναι να πει πόσα γράμματα υπάρχουν στην Αγία Γραφή που ανήκε στην τοπική ενορία. Στην περίπτωση αυτή αναγκάζεται να αποχωρήσει μετά από αυτή τη αποτυχία. 

"Κράτα τη Βίβλο κοντά στο κρεβάτι σου"

Η χρήση ενός ιερού βιβλίου όπως μόλις περιγράψαμε για να ξορκίσει ανεπιθύμητους επισκέπτες, οι οποιοι εμφανίζονται συνήθως την ώρα του ύπνου, συναντάται συχνά στις παραδόσεις. Προλήψεις λοιπόν της αμερικανικής ηπείρου συμβουλεύουν πάντα να υπάρχει κοντά στο κρεβάτι μία Βίβλος ή ένα άλλο θρησκευτικό βιβλίο γιατί σε περίπτωση που εμφανιστεί είτε ο διάβολος, είτε μία μάγισσα ο πιστός μπορεί να τους θέσει τη δοκιμασία να μετρήσουν τις λέξεις. Όλα τα κακόβουλα αυτά πλάσματα θα αποτύχουν παταγωδώς, αφού δεν θα μπορέσουν να συνεχίσουν το μέτρημα κάθε φορά που θα συναντούν το όνομα του "Κυρίου." Στις μεσο-δυτικές πολιτείες και στον αμερικανικό Νότο, μέσα στο ίδιο πλαίσιο αναφέρεται η πρόληψη ότι είναι τυχερός κάποιος να έχει δίπλα του μία εφημερίδα, όταν κοιμάται. Ο όγκος της καθημερινής πληροφορίας και των λέξεων θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά στο να βλάψει ο "δαίμων του τυπογραφείου" τον άνθρωπο, εφόσον και πάλι είναι ανέφικτο να μετρήσει κάθε μία λέξη. Φαίνεται, λοιπόν ότι το μοτίβο της αποτυχημένης καταμέτρησης πραγμάτων από το διάβολο και τους φίλους του συνδέεται με αυτόν τον τρόπο με τις πρωϊμότερες αφηγήσεις του αδύνατου που αναφέρθηκαν παραπάνω. 

"Πάμε Στοίχημα;"

Αν και απο τις αρχαίες πηγές δεν γνωρίζουμε ανάλογη ιστορία, ωστόσο συναντάμε το μοτίβο της σύναψης μίας συμφωνίας μεταξύ δύο μερών για κάτι εξωπραγματικό, η οποία λύεται όταν δεν εκπληρωθούν οι συμφωνημένες δοκιμασίες. Στην Αισώπεια παράδοση έχουμε την ιστορία του φιλοσόφου Ξάνθου, ο οποίος έβαλε στοίχημα με τους φίλους του ένα δαχτυλίδι, ότι μπορεί να πιει όλη τη θάλασσα, χωρίς όμως τους ποταμούς που χύνονται σε αυτή. Ως αντιπρόταση για αυτή τη δοκιμασία, οι φίλοι του έπρεπε να πρώτα να σταματήσουν τη ροή των ποταμών. Και αφού αυτό ήταν ανέφτικτο, το στοίχημα ακυρώθηκε. Στην ιστορία αυτή βλέπουμε ότι από τη στιγμή που το πρώτο πρόσωπο της συμφωνίας αναλαμβάνει μία ανέφικτη δοκιμασία, με τη σειρά του δίνει μία εξίσου ανέφικτη δοκιμασία σαν προϋπόθεση στο δεύτερο πρόσωπο. Η συμφωνία λύνεται γιατί είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί η προϋπόθεση. Με λίγα λόγια, όπως ο πρωταγωνιστής αποφεύγει να χάσει το στοίχημα δίνοντας στον ανταγωνιστή του μία δοκιμασία αδύνατη, κατά τον ίδιο τρόπο και ο πιστός στη χριστιανική παράδοση διαφεύγει από τα δίχτυα του διαβόλου ή από την οποιαδήποτε συμφωνία τον δένει μαζί του, αναθέτοντάς του κάτι ακατόρθωτο για τη φύση του. 

"Στο περιγιάλι το κρυφό ζει το αδύνατο"

Ο  Arthur C. Clarke είχε πει ότι "ο μόνος τρόπος να ανακαλύψουμε 

τα όρια του δυνατού
είναι να τα ξεπεράσουμε
και να πάμε στην περιοχή του αδύνατου". Τι είναι αυτό άραγε που φοβίζει τον άνθρωπο να μετρήσει ξανά τα αστέρια και  την άμμο στη θάλασσα. Γιατί βιώνει την "Άρνηση" να μπει ξανά στο περιγιάλι το κρυφό". Ο ποιητής αναφέρει ότι σβήστηκε η γραφή, αλλά μήπως το γεγονός αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από τον ίδιο τον άνεμο που προσπάθησε κάποτε να μετρήσει την άμμο; 

Ο Αριστοτέλης στο έργο του Μετεωρολογικά αναφέρει ότι στην εποχή του, όσοι μελετούσαν τα φαινόμενα των ουρανών τη νύχτα μπορούσαν να δουν την αντανάκλαση του γαλαξία μας πάνω στην επιφάνεια του νερού. [Ι.345b 25]. Σήμερα αυτό για εμάς είναι ένα αδύνατο. Παραμένει όμως ακόμα δυνατό  να ιππεύσουμε με πόθο και πάθος ένα από τα κύματα του χρόνου. Και αυτό γίνεται μόνο μετρώντας τα αδύνατα λάθη. 

Βιβλιογραφία:
~Canter, H.V., "The figure Adynaton in Greek and Latin Poetry," The American Journal of Philology 51.1 (1930) 32-41.
~CPG=Corpus Paroemiographorum Graecorum.
~Hansen, W., Ariadne's Thread: A Guide to International Tales Found in Classical Literature [2002].
~Hayes, K.J., Folklore and Book Culture [1997].
~Rowe, G.O., "The Adynaton as a Stylistic Device," The American Journal of Philology 86.4  (1965) 387-396.
~Sifakis, G.M., "Homeric Survivals in the Medieval and Modern Greek Folksong Tradition?" Greece & Rome, 39.2 (1992) 139-154.
~Σαραντάκος, Δ., "Λέξεις στην Άμμο" από  https://sarantakos.wordpress.com/2012/06/20/ammo/