Όταν τα Αστέρια και ο Αριστοφάνης έχουν λόξιγκα !

Χωρίς αμφιβολία ο πιο διάσημος ελληνικός λόξιγκας είναι αυτός του Αριστοφάνη. Στο έργο του Πλάτωνα Συμπόσιο ,  όταν έρχεται η σειρά του Αριστοφάνη να μιλήσει για τον έρωτα, ο ίδιος ζητά από τους συνδαιτυμόνες του να τον συγχωρήσουν γιατί του είναι αδύνατο να πάρει το λόγο, εξαιτίας ενός έντονου λόξιγκα που έχει.

Παρακαλεί μάλιστα, το γιατρό Ερυξίμαχο που παραβρίσκεται να του υποδείξει έναν τρόπο ώστε να σταματήσει ο λόξιγκάς του, ο οποίος τον συμβουλεύει τα εξής: 

 «Όσο όμως εγώ θα μιλάω αν θέλεις κράτησε την αναπνοή σου για αρκετή ώρα, τότε ίσως ο λόξιγκάς σου να σταματήσει. Αν πάλι όχι, κάνε γαργάρες με νερό. Αν πάλι ο λόξιγκάς σου είναι ισχυρός, τότε γαργάλησε με κάτι τη μύτη σου ώστε να φταρνιστείς. Αν αυτό το κάνεις μια ή δυο φορές, όσο ισχυρός και να ' ναι, θα υποχωρήσει». «Δεν θα προλάβεις να μιλήσεις», είπε ο Αριστοφάνης. «Αμέσως θα τα εφαρμόσω».

 Μόλις τελείωσε, το λόγο του ο Ερυξίμαχος, ο Αριστοφάνης είναι έτοιμος πια να μιλήσει και έχοντας ξαλαφρώσει από το βάρος του λόξιγκα λέει (φαντάζομαι γελώντας): «μου προκαλεί εντύπωση που το σώμα μας για να λειτουργεί σωστά (τὸ   κόσμιον  τοῦ   σώματος, στο αρχαίο κείμενο) έχει ανάγκη να παράγει τέτοιους θορύβους και γαργαλίματα, σαν το φτάρνισμα.»

Η αλήθεια είναι πως δεν φαντάζεστε πόσο μελάνι έχει χυθεί για αυτόν τον περίφημο Αριστοφάνειο λόξιγκα. Μάλιστα, υπάρχουν μελετητές που υποστηρίζουν ακράδαντα ότι αν κάποιος δεν καταλάβει το λόγο που ο Πλάτωνας σημειώνει το περιστατικό αυτό, δεν πρόκειται ποτέ να καταλάβει το βαθύτερο νόημα του Συμποσίου. Η αλήθεια είναι ότι από θέμα δομής ο λόξιγκας αυτός φέρνει τα πάνω κάτω στη σειρά των ομιλητών. 

Πώς όμως είναι δυνατόν ένας άναρθρος, ακούσιος, αλλά και ά-λογος ήχος, όπως ένας λόξιγκας να κυριαρχεί δίπλα στον έναρθρο, μεστό και σκεπτόμενο λόγο των εταίρων της παρέας του Συμποσίου; Άναρθρες κραυγές ή ήχοι που προκαλούνται εκούσια ή μη από το ανθρώπινο σώμα όπως ο βήχας, ο λόξιγκας, το ρέψιμο, το φτάρνισμα και κάθε λογής "αερισμοί" κτλ. φαίνεται πως αντιμετωπίζονταν στην αρχαιότητα σαν κάτι που συνδέει βαθιά τον άνθρωπο με τη ζωώδη φύση του και τα ένστικτά του. 

Ο Αριστοτέλης αναφέρει σχετικά με αυτό το ζήτημα στο έργο του Περί Ψυχής ότι η φωνή είναι ο ήχος ενός έμψυχου όντος. Κάθε τι που ονομάζουμε ήχο δεν είναι απαραίτητα και φωνή, όπως για παράδειγμα ο ήχος που βγάζει ένα ζώο, ή ο ήχος της γλώσσας μας ή ακόμα και ακούσιοι ήχοι που βγάζει το σώμα μας. Αν λοιπόν η φωνή είναι ένας «έμψυχος ήχος», τότε ο λόξιγκας στο παράδειγμά μας είναι μία άψυχη φωνή, που προκαλεί ρήξη μέσα στη ροή του λόγου, μία διακοπή στο νόημα και το περιεχόμενο των σκέψεων, μία παρέμβαση στην ίδια τη δομή του λόγου.

Παρόλο αυτά, είναι ενδιαφέρον ότι στον Αριστοφάνειο λόξιγκα το γεγονός αυτό αντιστρέφεται και οι λειτουργίες και ήχοι του σώματος (όσο ά-λογα και άναρθρα είναι) αποκτούν ουσιαστική δομή μέσα στο κείμενο και έχουν τη δική τους σημειολογία. Στην πραγματικότητα αυτό που είναι φαινομενικά άναρθρο, ταυτόχρονα είναι και αυτό που χαράζει την πορεία και μορφοποιεί τον έναρθρο λόγο. Όσο και να φαίνεται άναρθρος ο λόξιγκας του Αριστοφάνη είναι μέρος της ίδιας της δομής του Συμποσίου. 

Με ένα ανάλογο τρόπο κοιτώντας το σύμπαν θα λέγαμε ότι τα αστέρια αναβοσβήνουν γιατί έχουν λόξιγκα, οι πλανήτες κάνουν αντιθέσεις και ρεύονται, γίνονται ανάδρομοι και "πέρδονται στο πρόσωπό μας", η σελήνη "κρύβει το πρόσωπό της" στην έκλειψη γιατί θέλει να φταρνιστεί, για μην αναφέρουμε τον ασταμάτητο "βήχα που προκαλούν τα τετράγωνα."

 Έτσι η αστρολογία καλείται να δώσει έ-λλογη φωνή και υπόσταση στους φαινομενικά ακούσιους "ήχους" του σύμπαντος, να δώσει λόγο και υπόσταση στο όλον. Όμως, εμείς, οι πολίτες των ανεπτυγμένων κοινωνιών, παραδινόμαστε σε μία ρομαντική εξιδανίκευση της φύσης χρησιμοποιώντας πολλές φορές το εργαλείο της αστρολογίας για να σταματήσουμε "το λόξιγκα ενός Ερμή ανάδρομου," αντί να ενσωματώσουμε τη δομή του και το νόημά του στη ζωή μας. Το σύμπαν (άναρθρο) και η αστρολογία (έναρθρο) έχουν μία μακρά ιστορία που όμως δεν είναι πάντα σαφές στο μυαλό μας πώς λειτουργούν, γιατί έχουμε τη συνήθεια να αποδίδουμε στο σύμπαν αυτό που στην πραγματικότητα είναι προϊόν του πολιτισμού μας (αστρολογία).

Το σύμπαν, δηλαδή η ίδια η φύση, είναι μία απόλυτη και ακατάβλητη διαδικασία δημιουργίας ά-λογων και άναρθρων ήχων. Όμως με έναν καταπληκτικό τρόπο αυτοι οι "ήχοι" είναι ικανοί να ενσωματώνουν μία δική τους δομή και ένα νόημα που είναι από μόνα τους αυθύπαρκτα. Δυστυχώς, πολλές φορές για εμάς τους σύγχρονους η αστρολογία δεν είναι τίποτα άλλο από "τις αλυσίδες που δένουν ένα ηττημένο σύμπαν-τέρας" που θέλει το κακό μας. Ή ακόμα και στην περίπτωση που δεν θέλει το κακό μας, η αστρολογία χρησιμοποιείται σαν τη "ζαχαρένια κάλυψη" της πραγματικότητας.

Αυτό που υπενθυμίζει εδώ ο Πλάτωνας με τον Αριστοφάνειο λόξιγκα είναι το εξής και ίσως αυτό να είναι και όλο το νόημά του: οι ατίθασοι, άναρθροι, λυσώδεις και ατέρμονοι ήχοι του σύμπαντος έχουν τέτοια αδυσώπητη δύναμη που κάνουν έναν αθώο λόξιγκα να διαμορφώνει τη δομή του "Κοσμικού Συμποσίου". 

Εκεί που οι παρεβρισκόμενοι είχαν προνοήσει για τη σειρά που θα μιλούσε ο καθένας, μερικά κοφτά "χικ-χικ-χικ" διαμόρφωσαν ουσιαστικά τον έναρθρο λόγο των συνομιλητών. Η αστρολογία πρόσφερε στον άνθρωπο την ευκαιρία να "λυτρωθεί" επιτρέποντάς του να ερμηνεύσει αυτούς τους "ήχους" έτσι ώστε να ξέρει αν θα πρέπει να κρατήσει την αναπνοή του στον "επόμενο λόξιγκα του ανάδρομου Ερμή". Η αστρολογία έδωσε την επιλογή στον άνθρωπο να διακρίνει, να διαλέξει και να διατηρήσει ό,τι εκείνος επιθυμεί από "τους άναθρους ήχους των ουρανών", σε καμία όμως περίπτωση να τους εξιδανικεύσει και να τους αποξενώσει.  

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι δείγμα προόδου ενός πολιτισμού είναι το πόσο θόρυβο μπορεί να παράγει. Το σύμπαν, όσο και ο λόξιγκας του Αριστοφάνη παράγουν και σήμερα "έμψυχες φωνες" για όσους έχουν διάκριση. Ας μην χειριζόμαστε την αστρολογία σαν ένα εργαλείο που απλά θα κάνει θόρυβο, νομίζοντας ότι έτσι παράγουμε πολιτισμό και πρόοδο. Φυσικά, τα όρια του τι είναι φωνή και τι θόρυβος είναι συχνά δυσδιάκριτα. 

Ίσως, λοιπόν, αν θέλετε να εξασκηθείτε στη διάκριση αυτών των ορίων, την επόμενη φορά που θα έχετε λόξιγκα, σκεφθείτε να μην τον ξεφορτωθείτε και τόσο γρήγορα. Θυμηθείτε το "κόσμιον του σώματος" που λέει και ο Αριστοφάνης και ...  Χικ-Χικ-Χικ!